CHÂN DUNG THẦN TƯỢNG DẪN ĐƯỜNG

MS. TÔN NỮ THỊ NINH

Tôn Nữ Thị Ninh sinh ra tại thành phố Huế, tỉnh Thừa Thiên-Huế, là hậu duệ của hoàng tộc nhà Nguyễn. Năm 1950 bà theo gia đình sang Pháp và sau đó lại cùng gia đình trở về Sài Gòn. Vào năm 1964, bà sang Pháp du học ở Đại học Paris (Pháp) và Đại học Cambridge (Anh), bà đã tham gia hoạt động với Mặt trận Giải phóng Miền Nam Việt Nam. Bà còn dạy Anh văn và văn học Anh ở Đại học Paris 1, École Normale Supérieure, Fontenay-aux-Roses và Université des Droits.

 “Một tiếng nói gây ngạc nhiên của Việt Nam mới”. Đó là nhận xét của nhà báo Mỹ Daniel Sneider về bà. Không chỉ là gương mặt thông minh bặt thiệp của đối ngoại, bà Tôn Nữ Thị Ninh còn được ngưỡng mộ như là một đại diện cho trí tuệ và sắc đẹp quý phái (những điều khó đi đôi) của giới phụ nữ.

* Rời công việc phó chủ nhiệm Uỷ ban Đối ngoại của Quốc hội, có tới 30 năm làm đối ngoại, vì sao bà chọn giáo dục làm công việc tiếp theo?

- Bà Tôn Nữ Thị Ninh: Đây là điều tôi ấp ủ bao năm qua khi còn làm đại sứ châu Âu. Con người Á Đông chúng ta luôn có ý thức để lại cái gì cho hậu thế. Những đóng góp nho nhỏ của tôi trong đối ngoại còn đọng được những gì, để con cháu đánh giá. Còn giáo dục là một khát vọng làm ra sản phẩm dở, hay đều thấy được. Làm đối ngoại, kết quả là tương đối, khó “sờ” thấy được.
* Với Bà, giáo dục có như thế?

- Bà Tôn Nữ Thị Ninh: Giáo dục được kiểm nghiệm liên tục từng năm, con người đào tạo ra làm gì, số đông nối tiếp trong cuộc sống. Xã hội tiếp nhận, đánh giá sản phẩm giáo dục dễ khách quan hơn. Sự thừa nhận rộng rãi, khó chối cãi. Tôi hiện dành thời gian 100% cho dự án Đại học Trí Việt. Muốn quay lại sự nghiệp giáo dục trong tư thế khác. Đóng góp giáo dục là nối tiếp đối ngoại.
* Đã từng học Đại học Sorbonne (Pháp) và Cambridge (Anh), đi dạy học ở đại học trong, ngoài nước và cả đời giao tiếp, có rất nhiều mối quan hệ. Đây có phải là dấu ấn của bà để làm giáo dục đại học trong giai đoạn mới?

- Dấu ấn đầu tiên là: ý tưởng của tôi - rồi rủ bạn bè tham gia. Đầu tiên là người bạn thân Kim Hạnh và bạn bè thân thiết có cùng nhân sinh quan gần gũi.

* Nhân sinh quan đó là gì?

- Theo nghĩa cả đời sống cho sạch sẽ. Nói liêm khiết nghe to quá nhưng tiền không bao giờ là động lực chính, quan trọng của cuộc đời. Không ai sống mà không cần tiền, nhưng đó không là động lực chính yếu cho hành động. Không vì chức vụ. “Sống đàng hoàng”, Chữ đàng hoàng có nghĩa là sống với lương tâm, bản lĩnh, chính quy hiện đại. Không phải liêm khiết nghĩa là sống khổ. Tôi không ủng hộ quan niệm sống sạch = khổ. Như vậy là chiến thắng nửa vời. Chúng tôi ủng hộ: sạch và sung túc.

Đàng hoàng mới thành công đầy đủ. Có mẫu số chung làm chất gắn kết. Coi trọng giáo dục. Đất nước này muốn đi xa, bay cao, cơ bản là con người được đào tạo như thế nào.
* Giáo dục phải từ móng, từ cấp cơ sở. Sao bà chỉ tập trung cho bậc đại học?

- Đúng như vậy, giáo dục phải từ móng. Nhưng chúng tôi không ôm hết được, mà có phân vai trong xã hội. Chúng tôi tập trung đại học, hy vọng người khác lo cơ sở, xoáy hai mũi giáp công quan trọng: những lớp thấp nhất và cao nhất, dưới thấm lên, trên thấm xuống.
* Trong tình hình của nền giáo dục có quá nhiều vấn đề hiện nay, niềm tin của bà để dự án thành công là gì?

- Tôi tiếp cận nền văn hoá, văn minh, tư duy xã hội khác, cách tổ chức khác của thế giới, rút ra được những phương châm, kinh nghiệm. Vốn lớn nhất của tôi đi vào giáo dục là kinh nghiệm và mối quan hệ rộng rãi. Một nghĩa nào đó là sự tiếp nối làm giáo dục của tôi, trong tư thế mới.
Hơn 6 tháng qua, tiếp xúc với cộng đồng người Việt ở nhiều nước, được thấy có một sự hưởng ứng nhiệt tình mạnh mẽ đã củng cố niềm tin của tôi. Gặp gỡ Việt kiều tôi không hề hé miệng hỏi tiền. Họ dự hội thảo chuyên môn, tư vấn lập làng đại học cho Trí Việt, giới trí thức Việt kiều tha thiết muốn đóng góp cho lợi ích chung của đất nước. Dự án của chúng tôi như là một nơi cụ thể. Nghị quyết 36 là đường lối chung, phải có dự án, có chỗ để người ta tham gia.
* Bây giờ trong hoạt động có gì tiếp nối công việc đối ngoại vốn có rất nhiều kinh nghiệm của bà?

- Tôi có dành một phần nhỏ cho CLB Phụ nữ Việt Nam hoạt động quốc tế. Tập hợp chị em ở nhiều lĩnh vực khác nhau, có không gian tiếp cận. Tôi phát hiện nhiều phụ nữ làm những chuyện hay mà không biết nhau. Sẽ có hội thảo chuyên đề, đi du lịch, phải có đi chơi. Như các ông chơi golf cũng thành thân thiết, hội bạn bè, thư giãn. Chúng tôi cũng sẽ làm từ thiện qua hai quỹ nhỏ “CLB Vòng tay ấm” và “Tài năng nữ” cho các em gái nghèo.

Một xã hội dân sự có nhiều tổ chức hoạt động bên cạnh tổ chức nhà nước. Hội nhập quốc tế có đóng góp của phụ nữ. Chúng tôi giao lưu với các đoàn quốc tế, đón đoàn phụ nữ ngân hàng Mỹ, đoàn bộ trưởng và nghị sĩ Singapore, đoàn viên chức doanh nghiệp công nghệ cao Thung lũng Silicon... Kết nối qua net, để nhân lên các mối quan hệ cá nhân.

Tôi học ở gia đình chữ lễ nghĩa.

* Trong lần đi 8 bang, 12 thành phố ở Mỹ thực hiện đối thoại và giới thiệu Việt Nam, khác lạ với hình ảnh dịu dàng của một phụ nữ dòng dõi quý phái, bà đã thành công và cũng gây kết quả bất ngờ khi tranh luận thẳng thừng

- Tôi sinh ra trong một gia đình Huế truyền thống. Ông cụ làm tri huyện. Bà cụ điển hình thế hệ đó: nội trợ. Nội trợ xuất sắc cũng chỉ là nội trợ. Cái tôi lĩnh hội được từ gia đình hơi phong kiến đó là không coi trọng vật chất tiền bạc, mà lễ nghĩa nhiều hơn. Tính khí khái tự trọng tôi thừa kế từ gia đình.

Phương châm của tôi là kết hợp Đông - Tây, cương - nhu. Tôi sinh ra ở Việt Nam, sống ở châu Âu, về Việt Nam hoạt động cũng liên tục giao tiếp với phương Tây nên vận dụng cả hai.

* Cụ thể thế nào?

- Tây thích thẳng thừng, mở. Đông theo nhìn nhận phổ biến: mềm mại, tinh tế, đôi khi khó hiểu, không trực diện. Việt Nam chăm sóc khách chu đáo, Tây không sánh kịp. Tây chỉ chuyên nghiệp khi làm việc chính thức thôi. Ta thì làm việc xong còn xem họ thích gì, dẫn đi chơi. Họ chẳng tiễn khách bao giờ, trừ nghi thức ngoại giao lớn.

Trong đối thoại, tôi thấy khi nào cần thẳng, phải nói thẳng. Cần nói cả cái không hay của họ, trong khi nhiều người thấy khó chịu, không dám nói, nhịn tức. Khi tranh luận vấn đề nhân quyền chẳng hạn, tôi thẳng thắn lấy ngay các thí dụ của xã hội Mỹ. Khi tranh thủ thì lấy cách phương Đông, khi đấu tranh thì lấy cách phương Tây trực diện hai chiều.

Cốt lõi là cái thiện

* Chương trình truyền hình có bà làm giám khảo - bao nhiêu cô gái trẻ đẹp “Phụ nữ thế kỷ 21” nhưng hút người xem lại là bà. Đẹp hiện đại, thành công, tài giỏi, hạnh phúc. Nếu muốn được hoàn hảo như bà thì phải làm sao?

- Nhiều bạn trẻ quan tâm tới tôi, tôi được động viên. Họ thích những gì tôi làm, thích cái thiện, đẹp, giỏi. Theo tôi, cốt lõi là cái thiện trước. Nó là cơ bản trước hết, rồi mới tới tài, mỹ. Thiện là phải tự xác định cho mình lẽ sống. Làm giàu có là lẽ sống không? Trả lời đó chỉ là nhất thời, ngắn hạn (có thể 20 năm chứ không phải 3 phút) nhưng nếu là chính yếu, suốt đời sẽ không trọn vẹn, thiếu chiều sâu. Không thể trách có người đến với mình là do muốn hưởng một phần tiền của mình, đến chỉ muốn nghe mình cho học bài học làm giàu.

Tôi không coi thường làm giàu. Ở Mỹ, nói huyền thoại “Giấc mơ Mỹ” thì tất cả tỉ phú kết thúc đều trả lại xã hội cái xã hội đã cho. Không ai ôm của cải giàu có để chết. Xã hội, nền kinh tế, cá nhân phải làm giàu nhưng không là lẽ sống. Yêu cầu và lẽ sống khác nhau. Lẽ sống phải cao hơn, rộng hơn, sâu hơn. Như thế nào? Mỗi người tự trả lời.

Với tôi, đó là: đất nước, dân tộc, xã hội, người Việt Nam, làm người; đồng thời phải có tài. Vì muốn đất nước đi lên, chỉ có người tốt không đủ. Phải có tài. Có lần tôi đi phục vụ, được chứng kiến cuộc nói chuyện của ông cựu thủ tướng Singapore Lý Quang Diệu với ông Võ Văn Kiệt. Ông Diệu nói: đương nhiên tối ưu có cả đức - tài.

Nhưng lỡ phải bắt ưu tiên chọn thì chọn đức. Người cha đẻ dựng lên đất nước Singapore hiệu quả làm ăn, tài giỏi về tổ chức mà nói như vậy. Thật đáng suy nghĩ.

* Vậy còn đẹp thì sao? Các bạn trẻ có hay hỏi bà điều này không?

- Cái mỹ bao gồm nhiều mặt. Từ cái thiện mà ra. Xã hội đức độ thể hiện lối sống đẹp, văn hoá cao, trình độ phát triển văn minh. Thanh niên rất hay hỏi tôi làm sao hài hoà giữa sự nghiệp và gia đình.

Tôi nói luôn tìm sự cân bằng một cách linh hoạt, được xác định từng bối cảnh cụ thể. Có lúc bối cảnh nào thì ưu tiên cái gì. Giữ được hạnh phúc nhờ vào điều gì chính yếu nhất? Các bạn trẻ thường cho là: Tình yêu. Tôi nghĩ quy luật con người là tình yêu có giảm, pha với thói quen. Cái chính yếu giữ cho hôn nhân suốt đời là sự tôn trọng nhau. Đó là nền tảng vững bền nhất.
Tôi còn dự án đời tôi

* Bà thấy các cô gái trẻ thế nào?

- Trí tuệ Việt Nam không thua ai, rất xuất sắc, ai cũng biết rồi. Nhưng họ còn có những say mê và ý tưởng. Tôi rất tin vào thanh niên. Có người ngộ nhận, cho thanh niên chỉ chạy theo tiền. Nhưng tôi đã từng thấy nhiều mẫu thanh niên đáng nể.

--------